W wielu polskich wsiach wciąż dominują tradycyjne piece na węgiel i drewno, często niespełniające żadnych norm emisji. Choć temat smogu kojarzy się głównie z miastami, to właśnie na terenach wiejskich problem zanieczyszczenia powietrza bywa równie poważny. W odpowiedzi na te wyzwania sejmiki wojewódzkie wprowadziły uchwały antysmogowe, które nakładają obowiązek wymiany starych kotłów również na mieszkańców wsi.

W artykule odpowiadamy:

• Dlaczego terminy wymiany pieców na wsi są często wcześniejsze niż w miastach?
• Jakie są konkretne daty wymiany kotłów w poszczególnych województwach?
• Jakie urządzenia spełniają wymogi ekoprojektu i co to oznacza dla użytkowników?
• Z jakich programów wsparcia mogą skorzystać mieszkańcy obszarów wiejskich?

Do kiedy trzeba wymienić piec?

Jeśli korzystasz jeszcze z przestarzałego pieca na węgiel lub drewno, masz coraz mniej czasu na jego wymianę. 1 stycznia 2028 r. to nieprzekraczalna granica, po której użytkowanie większości starych kotłów będzie po prostu nielegalne. Chodzi głównie o urządzenia klasy 3 i 4, które – choć przez lata uznawane za „kompromis ekologiczny” – dziś nie spełniają już wymogów ekoprojektu i podlegają systematycznej eliminacji.

Zanim jednak dojdziemy do tej końcowej daty, obowiązywało (i nadal obowiązuje) kilka kluczowych kroków milowych:

• Od 11 listopada 2017 r.: w sprzedaży i montażu mogą znajdować się wyłącznie kotły zgodne z wymogami ekoprojektu – określonymi w unijnym rozporządzeniu Komisji UE.
  
• Od 1 września 2019 r.: zakazano spalania w domowych instalacjach takich paliw jak:
  – muły i flotokoncentraty węglowe,
  – węgiel brunatny i pochodne paliwa stałe,
  – węgiel kamienny o uziarnieniu 0–3 mm,
  – drewno o wilgotności powyżej 20%.
• Od 1 stycznia 2024 r.: nie wolno już eksploatować kotłów bezklasowych ani tych oznaczonych jako klasa 1 lub 2.
• Od 1 stycznia 2028 r.: wejdzie w życie zakaz używania urządzeń grzewczych klasy 3 i 4, co oznacza, że będzie można korzystać wyłącznie z kotłów 5 klasy lub nowszych rozwiązań zgodnych z ekoprojektem.
• Kominki i piece kaflowe: należy wymienić lub doposażyć do końca 2025 r., tak by spełniały normy emisji pyłu przewidziane w ekoprojekcie.

Jeśli zastanawiasz się, czy przepisy te obowiązują wszędzie w Polsce jednakowo, odpowiedź brzmi: niekoniecznie. W dalszej części artykułu znajdziesz dokładne zestawienie terminów wymiany pieców w poszczególnych województwach. Warto je sprawdzić – bo w zależności od regionu Twój obowiązek może być już dawno wymagalny… albo zbliża się wielkimi krokami.

Wymiana pieców na wsi a w miastach – skąd różnice w terminach?

Wbrew temu, co sądzi wielu mieszkańców wsi, obowiązek wymiany starych pieców dotyczy nie tylko miast. Uchwały antysmogowe uchwalane są przez sejmiki województw i obejmują cały obszar danego regionu, bez względu na to, czy chodzi o zabudowę miejską, czy wiejską. Oznacza to, że terminy wymiany pieców obowiązują również na wsiach, i to dokładnie takie same, jak w miastach – chyba że dany region przewidział wyjątki, co zdarza się bardzo rzadko.

Skąd zatem przekonanie, że na wsi jest więcej czasu? Z kilku powodów:

• Miasta często korzystają z lokalnych programów wsparcia, które umożliwiają np. stopniową wymianę pieców w ramach sieci ciepłowniczych czy miejskich inwestycji. Na terenach wiejskich takich programów zazwyczaj nie ma, a mieszkańcy są zdani na własne środki lub ogólnopolskie dotacje.
• W miastach świadomość przepisów jest wyższa, bo temat smogu regularnie trafia do mediów lokalnych. Na wsiach informacje o terminach i obowiązkach rozchodzą się znacznie wolniej.
• Wreszcie, na wsiach dominuje ogrzewanie indywidualne – przy niewielkiej dostępności sieci ciepłowniczych czy gazowych, wymiana pieca to dla wielu mieszkańców poważna operacja logistyczna i finansowa.

Dlatego właśnie to na obszarach wiejskich najczęściej dochodzi do spóźnionej reakcji na przepisy uchwał antysmogowych – mimo że formalnie obowiązują one wszystkich w tym samym czasie. W efekcie może się wydawać, że na wsi obowiązują inne terminy, choć w rzeczywistości są one po prostu niedostatecznie nagłośnione.

Koniec kopciuchów na wsiach – jak się przygotować?

Wymiana starego pieca na wsi to nie tylko obowiązek wynikający z przepisów, ale także szansa na poprawę komfortu życia i obniżenie kosztów ogrzewania. Aby sprawnie przejść przez ten proces, warto podjąć kilka kroków:

1. Sprawdzenie klasy posiadanego kotła – jeśli Twój piec nie posiada tabliczki znamionowej lub nie spełnia żadnej normy emisji, najprawdopodobniej jest to tzw. “kopciuch”, który należy wymienić.
2. Zapoznanie się z uchwałą antysmogową obowiązującą w Twoim województwie – terminy wymiany pieców różnią się w zależności od regionu, dlatego ważne jest, aby znać konkretne daty i wymagania.
3. Wybór nowego źródła ciepła – rozważ instalację kotła spełniającego wymogi ekoprojektu, pompy ciepła, ogrzewania gazowego lub przyłączenie do sieci ciepłowniczej, jeśli jest dostępna.
4. Skorzystanie z programów wsparcia – programy takie jak “Czyste Powietrze” oferują dofinansowanie na wymianę źródeł ciepła i termomodernizację budynków.
5. Planowanie i realizacja inwestycji – z uwagi na duże zainteresowanie i ograniczoną liczbę wykonawców, warto z wyprzedzeniem zaplanować prace modernizacyjne.

Pamiętaj, że niedostosowanie się do przepisów może skutkować karami finansowymi, a także negatywnie wpływać na zdrowie mieszkańców i środowisko.

Uchwały antysmogowe w regionach Polski

Uchwały antysmogowe są przyjmowane przez sejmiki wojewódzkie i obowiązują na całym obszarze danego województwa, obejmując zarówno miasta, jak i tereny wiejskie. Ich celem jest poprawa jakości powietrza poprzez ograniczenie emisji zanieczyszczeń z domowych źródeł ogrzewania.

Każda uchwała określa:

• Terminy wymiany starych kotłów i pieców: Na przykład, w województwie małopolskim zakaz eksploatacji kotłów niespełniających norm emisji wszedł w życie 1 stycznia 2023 r., a w województwie śląskim – 1 stycznia 2022 r.
• Wymagania dotyczące nowych urządzeń grzewczych: Nowe kotły muszą spełniać wymogi ekoprojektu, co oznacza m.in. niską emisję zanieczyszczeń i wysoką sprawność energetyczną.
• Zakazy stosowania określonych paliw: W wielu województwach zabronione jest spalanie węgla brunatnego, mułów węglowych, flotokoncentratów oraz drewna o wilgotności powyżej 20%.

Warto regularnie sprawdzać aktualne przepisy i terminy obowiązujące w swoim regionie, aby uniknąć nieprzyjemnych konsekwencji i przyczynić się do poprawy jakości powietrza.

Terminy wymiany pieców w poszczególnych województwach

Uchwały antysmogowe obowiązują na poziomie województw i jasno określają, kiedy należy zakończyć użytkowanie kopciuchów oraz kotłów klasy 3 i 4. Poniżej zestawienie aktualnych informacji:

Województwo dolnośląskie

Kotły bezklasowe powinny zostać zlikwidowane do 30 czerwca 2024 r. (termin już minął). Urządzenia klasy 3 i 4 można użytkować do końca czerwca 2028 r.

Województwo kujawsko-pomorskie

Zakaz eksploatacji pieców niespełniających norm emisji obowiązuje od 1 stycznia 2024 r. Kotły klasy 3 i 4 muszą zniknąć z użytku do 31 grudnia 2027 r.

Województwo lubelskie

Kopciuchy oraz kotły klasy 1 i 2 należało wymienić do końca 2023 r.. Na wymianę kotłów klasy 3 i 4 mieszkańcy mają czas do 31 grudnia 2026 r.

Województwo lubuskie

Dla wszystkich urządzeń niższych niż 5 klasa graniczną datą pozostaje 31 grudnia 2026 r.

Województwo łódzkie

Pieców pozaklasowych nie wolno już używać od początku 2023 r. Kotły klasy 3 i 4 można eksploatować maksymalnie do 31 grudnia 2027 r.

Województwo małopolskie

Najstarsze kotły (bezklasowe) należało zlikwidować do 31 grudnia 2023 r.. Urządzenia klasy 3 i 4 muszą być wymienione do końca 2026 r.

Województwo mazowieckie

Zakaz użytkowania pieców niespełniających norm obowiązuje od 1 stycznia 2023 r.. Dla kotłów klasy 3 i 4 termin końcowy to grudzień 2027 r.

Województwo opolskie

Tu obowiązują jedne z najbardziej odroczonych dat: kopciuchy trzeba będzie wycofać do 31 grudnia 2029 r., a kotły klasy 3 i 4 – do 31 grudnia 2031 r.

Województwo podkarpackie

Część przepisów już obowiązuje – kotły eksploatowane 5–10 lat miały być wymienione do końca 2023 r. Pozaklasowe urządzenia trzeba wycofać do 31 grudnia 2025 r., a te klasy 3 i 4 – do końca 2027 r.

Województwo pomorskie

Zakaz użytkowania pieców poniżej klasy 3 lub nieposiadających tabliczki znamionowej obowiązuje od 1 września 2024 r. (termin minął). Dla klasy 3 i 4 graniczną datą pozostaje 31 sierpnia 2026 r. Od 1 lipca 2035 r. nie będzie już można użytkować żadnych kotłów na węgiel lub drewno, nawet tych spełniających wymogi 5 klasy według normy PN-EN 303-5:2012.

Województwo śląskie

Województwo z jedną z najbardziej szczegółowych uchwał:
– urządzenia użytkowane 5–10 lat – termin minął z końcem 2023 r.,
– pozostałe kopciuchy – do końca 2025 r.,
– klasa 3 i 4 – do końca 2027 r.

Województwo świętokrzyskie

Najbardziej restrykcyjne terminy: zarówno kopciuchy, jak i urządzenia klasy 3 i 4 powinny zostać wymienione najpóźniej do 30 czerwca 2024 r. (termin minął)

Województwo wielkopolskie

Termin dla pieców pozaklasowych upłynął z końcem 2023 r. Dla klasy 3 i 4 graniczna data to 31 grudnia 2027 r.

Województwo zachodniopomorskie

Kopciuchy powinny być wyłączone z użytku od początku 2024 r.. Urządzenia klasy 3 i 4 można stosować do końca 2027 r.

Województwo warmińsko-mazurskie i podlaskie

W województwie podlaskim i warmińsko-mazurskim obecnie brak obowiązujących uchwał antysmogowych. Mieszkańcy tych regionów powinni jednak monitorować ewentualne zmiany – lokalne przepisy mogą zostać wprowadzone w najbliższych latach.

Czy terminy wymiany kotłów i pieców mogą ulec zmianie?

Terminy określone w uchwałach antysmogowych są ustalane przez sejmiki wojewódzkie i mają charakter prawa miejscowego. Choć z założenia są one wiążące, w praktyce mogą ulegać zmianom. Przykładowo, w województwie małopolskim termin wymiany kotłów bezklasowych został przesunięty z końca 2022 roku na 1 maja 2024 roku. Takie decyzje są podejmowane w odpowiedzi na różne czynniki, takie jak trudności finansowe mieszkańców czy opóźnienia w dostępności nowych urządzeń grzewczych.

Warto jednak pamiętać, że zmiany te są wyjątkiem, a nie regułą. W większości przypadków terminy pozostają niezmienne, a ich przekroczenie może skutkować karami finansowymi. Dlatego zaleca się regularne monitorowanie lokalnych przepisów i dostosowywanie się do obowiązujących terminów.

Termomodernizacja na obszarze wiejskim – z jakich opcji można skorzystać?

Mieszkańcy obszarów wiejskich mają dostęp do różnych programów wsparcia, które pomagają w przeprowadzeniu termomodernizacji i wymianie źródeł ciepła:

• Program “Czyste Powietrze”: oferuje dofinansowanie na wymianę starych kotłów na nowoczesne urządzenia spełniające wymogi ekoprojektu oraz na prace termomodernizacyjne, takie jak ocieplenie budynku czy wymiana okien.
• Program “Moje Ciepło”: skierowany do właścicieli nowych domów jednorodzinnych, wspiera zakup i montaż pomp ciepła.
• Lokalne programy gminne: wiele gmin oferuje własne programy dotacyjne lub pożyczkowe na wymianę źródeł ciepła i termomodernizację.

Aby skorzystać z tych programów, warto skontaktować się z lokalnym urzędem gminy lub odwiedzić strony internetowe dedykowane poszczególnym programom.

Jakie kary grożą za brak wymiany kotła?

Choć w wielu regionach zakaz używania urządzeń grzewczych niespełniających norm emisji obowiązuje już od miesięcy, kontrole wciąż wykazują, że część mieszkańców – zwłaszcza na wsiach – nadal korzysta z przestarzałych kotłów. Trzeba jasno powiedzieć: brak wymiany pieca może skutkować realnymi konsekwencjami prawnymi i finansowymi.

W zależności od województwa i zapisów w uchwale antysmogowej, za nieprzestrzeganie obowiązku może grozić:

• mandat do 500 zł, nałożony np. przez straż gminną lub miejską podczas kontroli domowej,
• grzywna do 5 000 zł w postępowaniu przed sądem, jeśli odmowa modernizacji trwa mimo wezwania,
• nakaz natychmiastowej wymiany urządzenia – z określonym terminem i nadzorem egzekucyjnym.

Niektóre województwa wprost wskazują również, że spalanie niedozwolonych paliw stałych, takich jak flotokoncentraty węglowe, również podlega sankcjom. Nawet jeśli kocioł sam w sobie spełnia normy techniczne, użycie paliwa niespełniającego kryteriów (np. zbyt mokrego drewna, miału węglowego lub odpadów produkowanych poza kontrolą jakości) może stanowić naruszenie prawa miejscowego.

Warto przypomnieć, że tylko kotły 5 klasy lub urządzenia spełniające wymagania ekoprojektu są zgodne z aktualnymi regulacjami we wszystkich województwach, które przyjęły uchwały antysmogowe. Wszystkie inne – nawet klasy 3 i 4 – są systematycznie eliminowane z rynku i objęte zakazem użytkowania po upływie okresu przejściowego.