Czy wiesz, że Polska należy do krajów o najbardziej zanieczyszczonym powietrzu w Unii Europejskiej? Smog to nie tylko problem estetyczny – to realne zagrożenie dla zdrowia, przyczyniające się do chorób układu oddechowego i krążenia. W odpowiedzi na ten problem władze lokalne wprowadziły uchwały antysmogowe, mające na celu poprawę jakości powietrza. Ale czym dokładnie są te uchwały, gdzie obowiązują i kogo dotyczą? Przeanalizujmy ten temat krok po kroku.
Ustawa antysmogowa – co to i czy w ogóle istnieje?
Wbrew powszechnemu przekonaniu, w Polsce nie istnieje jedna, ogólnokrajowa “ustawa antysmogowa”. Zamiast tego, sejmiki województw mają prawo do wprowadzania uchwał antysmogowych na podstawie art. 96 ustawy Prawo ochrony środowiska. Te uchwały są aktami prawa miejscowego i mogą różnić się w zależności od regionu.
Co to oznacza w praktyce?
- Zakres obowiązywania: uchwały antysmogowe mogą obejmować całe województwo lub tylko jego część, np. konkretne miasta czy gminy.
- Zakres regulacji: mogą one wprowadzać ograniczenia lub zakazy w zakresie eksploatacji instalacji, w których następuje spalanie paliw stałych, takich jak węgiel czy drewno.
- Terminy i wymagania: uchwały określają terminy wymiany kotłów niespełniających określonych norm oraz wymogi techniczne dla nowych instalacji grzewczych.
Nie ma zatem jednej “ustawy antysmogowej” obowiązującej w całym kraju. Poszczególne województwa wprowadzają własne uchwały, dostosowane do lokalnych potrzeb i warunków. O różnicach w podejściu do tego tematu opowiemy za moment.
Polska polityka antysmogowa a rozporządzenia UE
Oczywiście Polska nie działa w izolacji, jeśli chodzi o ochronę powietrza. Wiele obowiązujących przepisów i standardów jakości powietrza wynika wprost z unijnego prawa. To właśnie Unia Europejska narzuca ramy, w których muszą poruszać się państwa członkowskie, w tym Polska. Jakie konkretnie przepisy unijne wpływają na naszą politykę antysmogową? Jakie zmiany są planowane w najbliższych latach?
Europejskie ramy prawne a działania krajowe
Polska polityka antysmogowa nie funkcjonuje w próżni – jest ściśle powiązana z regulacjami Unii Europejskiej. Kluczowym dokumentem w tym zakresie jest Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE, znana jako Dyrektywa CAFE (Clean Air for Europe).
Dyrektywa CAFE ustanawia cele dotyczące jakości powietrza, określa metody oceny jego stanu oraz zobowiązuje państwa członkowskie do działań na rzecz poprawy jakości powietrza. W praktyce oznacza to, że Polska musi dostosować swoje przepisy i działania do unijnych standardów, co wpływa na kształt krajowej polityki antysmogowej.
Nowe normy jakości powietrza od 2030 roku
W odpowiedzi na rosnące zagrożenia związane z zanieczyszczeniem powietrza, Unia Europejska przyjęła nowe, bardziej restrykcyjne normy, które wejdą w życie od 2030 roku.
Nowe dopuszczalne poziomy zanieczyszczeń:
- Pył PM2,5: średnioroczne stężenie obniżone z 20 do 10 µg/m³.
- Pył PM10: średnioroczne stężenie obniżone z 40 do 20 µg/m³.
- Dwutlenek azotu (NO₂): średnioroczne stężenie obniżone z 40 do 20 µg/m³.
Te zmiany wymuszają na Polsce intensyfikację działań na rzecz poprawy jakości powietrza, w tym poprzez wprowadzanie i egzekwowanie uchwał antysmogowych oraz modernizację systemów grzewczych.
Do czego zobowiązują lokalne uchwały antysmogowe?
Uchwały antysmogowe to nie tylko “zalecenia”. To akty prawa miejscowego, które precyzują, co mieszkańcy mogą, a czego nie mogą robić w kontekście ogrzewania budynków i spalania paliw. Regulują więc kwestie, które mają realny wpływ na codzienne życie – od doboru kotła, przez rodzaj dopuszczalnych paliw, aż po konkretne daty, do których trzeba dostosować domową instalację grzewczą. Sprawdźmy, co konkretnie wynika z tych przepisów.
Zakres regulacji i obowiązki mieszkańców
Uchwały antysmogowe wprowadzają ograniczenia lub zakazy w zakresie eksploatacji instalacji, w których następuje spalanie paliw stałych. Ich celem jest redukcja emisji zanieczyszczeń i poprawa jakości powietrza.
Główne postanowienia uchwał antysmogowych obejmują:
- Zakaz stosowania określonych paliw, w tym:
- mułów i flotokoncentratów węglowych,
- węgla brunatnego oraz paliw stałych produkowanych z jego wykorzystaniem,
- biomasy o wilgotności powyżej 20% (np. mokrego drewna).
- Wymogi dla urządzeń grzewczych:
- zakaz użytkowania kotłów bezklasowych oraz urządzeń klasy 3 i 4,
- obowiązek montażu kotłów spełniających wymagania ekoprojektu,
- ograniczenia dotyczące kominków – mogą być używane tylko te spełniające wymogi ekoprojektu lub których sprawność cieplna wynosi co najmniej 80%.
- Terminy dostosowania się do przepisów:
- większość uchwał przewiduje okresy przejściowe, w których można jeszcze legalnie korzystać ze starszych instalacji grzewczych, ale po upływie wskazanych dat obowiązuje całkowity zakaz.
W praktyce oznacza to, że mieszkańcy muszą dostosować swoje systemy grzewcze do nowych wymogów, co często wiąże się z koniecznością inwestycji w nowe urządzenia lub modernizację istniejących instalacji.
Nowelizacje uchwał antysmogowych w ostatnich latach
Uchwały antysmogowe nie są dokumentami statycznymi – są regularnie aktualizowane, aby lepiej odpowiadać na zmieniające się warunki środowiskowe i technologiczne. W ostatnich latach wiele województw wprowadziło istotne zmiany w swoich uchwałach, dostosowując terminy i wymagania do realiów społeczno-gospodarczych.
Przykładowe nowelizacje
- Województwo małopolskie: Sejmik Województwa Małopolskiego zdecydował o wydłużeniu okresu wymiany kotłów bezklasowych do 1 maja 2024 roku, dając mieszkańcom więcej czasu na dostosowanie się do nowych wymogów.
- Województwo łódzkie: wprowadzono zmiany, które przesuwają terminy wymiany kotłów niespełniających norm emisyjnych. Od 1 stycznia 2025 roku obowiązuje zakaz użytkowania kotłów na paliwa stałe niespełniających żadnych norm emisyjnych, tzw. “kopciuchów”.
- Województwo opolskie: nowelizacja uchwały przewiduje, że od 1 stycznia 2024 roku można eksploatować tylko kotły użytkowane krócej niż 5 lat, a od 1 stycznia 2026 roku tylko kotły 3, 4, 5 klasy i ekoprojektu.
Te zmiany pokazują, że samorządy starają się znaleźć równowagę między koniecznością poprawy jakości powietrza a możliwościami technicznymi i finansowymi mieszkańców.
Gdzie obowiązują uchwały antysmogowe?
W większości województw w Polsce obowiązują już lokalne uchwały antysmogowe, ale ich treść i zakres mogą się znacznie różnić. Niektóre regiony wprowadziły bardzo restrykcyjne przepisy, inne ograniczyły się do podstawowych wymogów technicznych. Zanim podejmiesz decyzję o modernizacji instalacji grzewczej lub zakupie paliwa, warto sprawdzić, co faktycznie obowiązuje w Twojej okolicy.
Na dzień dzisiejszy uchwały antysmogowe wprowadziło 14 z 16 województw. Wyjątkiem są Podlaskie i Warmińsko-Mazurskie, które nie przyjęły jeszcze aktów prawa miejscowego w tym zakresie. W pozostałych regionach uchwały mają zasięg ogólnowojewódzki lub dotyczą wybranych miast i gmin.
Przykłady uchwał dla wybranych województw
Choć wiele zapisów powtarza się w różnych częściach kraju, uchwały antysmogowe różnią się szczegółami: terminami, zakresem obowiązywania, a nawet katalogiem zakazanych paliw. Oto konkretne przykłady dla trzech województw.
Dolnośląskie
W tym województwie przyjęto trzy osobne uchwały: dla Wrocławia, dla uzdrowisk oraz dla pozostałej części regionu. We wszystkich obowiązuje ten sam harmonogram:
- Od 1 lipca 2024 r. – zakaz eksploatacji kotłów niespełniających wymagań klasy 3 wg normy PN-EN 303-5:2012.
- Od 1 lipca 2028 r. – zakaz eksploatacji kotłów klasy 3, 4 i 5 oraz urządzeń niezgodnych z wymaganiami ekoprojektu.
Nowe budynki nie mogą być już wyposażane w źródła ciepła na paliwa stałe, jeśli istnieje możliwość podłączenia do sieci ciepłowniczej.
Małopolskie
To właśnie w Małopolsce – a dokładnie w Krakowie – uchwała antysmogowa pojawiła się po raz pierwszy. W stolicy województwa obowiązuje całkowity zakaz spalania paliw stałych, zarówno w piecach, jak i kominkach. Uchwała obejmuje również użytkowanie kotłów spełniających normy ekoprojektu – w tym przypadku liczy się wyłącznie rodzaj paliwa, nie parametry emisji.
W pozostałej części województwa obowiązują łagodniejsze przepisy:
- od 1 stycznia 2023 r. nie wolno już używać kotłów bezklasowych,
- kotły klasy 3 i 4 będą musiały zostać wycofane do 2026 roku.
Śląskie
Na terenie województwa śląskiego uchwała obowiązuje od 2017 roku i przewiduje wieloetapowe wycofywanie przestarzałych źródeł ciepła:
- do końca 2022 roku należało zlikwidować kotły, które nie spełniają żadnych norm,
- do końca 2024 roku trzeba będzie wycofać urządzenia klasy 1 i 2,
- od 1 stycznia 2028 roku zabronione będzie także użytkowanie kotłów klasy 3 i 4.
Uchwała reguluje też parametry techniczne dla kominków: mogą być użytkowane tylko te, które osiągają określoną sprawność cieplną i spełniają wymagania ekoprojektu.
Pamiętaj: uchwała antysmogowa dotyczy również Ciebie
Uchwały antysmogowe to nie jest abstrakcyjny dokument, o którym można zapomnieć – to realne prawo, które reguluje sposób ogrzewania domów i definiuje, jakie paliwa i urządzenia grzewcze są dozwolone, a jakie zakazane. Co więcej, te przepisy nie obowiązują wyłącznie “gdzieś tam” – ich zapisy dotyczą już większości województw w Polsce, często z precyzyjnie określonymi terminami granicznymi.
Jak pokazaliśmy w artykule, uchwały te:
- są aktami prawa miejscowego, przyjmowanymi przez sejmiki województw;
- określają zakazy w zakresie eksploatacji instalacji, w których następuje spalanie paliw stałych;
- wprowadzają wymogi techniczne dla kotłów i kominków, często z odwołaniem do parametrów emisji i wymagań ekoprojektu;
- zmieniają się – warto śledzić nowelizacje i zapowiedzi kolejnych aktualizacji;
- obowiązują już w 14 województwach, a różnice między nimi mogą być znaczące.
Jeśli chcesz uniknąć nieprzyjemności związanych z karami, kontrolami (np. ze strony wojewódzkiego inspektoratu ochrony środowiska) albo kosztowną wymianą źródła ciepła na ostatnią chwilę – sprawdź, czy obowiązuje uchwała antysmogowa w Twoim rejonie i jakie konkretnie nakłada obowiązki. Wiele samorządów oferuje programy wsparcia (np. dopłaty do pomp ciepła, kotłów spełniających wymagania ekoprojektu czy urządzeń filtrujących), z których warto skorzystać, zanim będzie za późno.
